Kämil mugallymyň şahsyýetiniň çeper beýany

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň bilim özgertmeleri mugallymlaryň öňünde ýaş nesli kemala getirmek boýunça täze wezipeleri, şol sanda ýurduň durmuş-ykdysady ösüşini çaltlandyrmak ugrunda alnyp barylýan işleri üstünlikli amala aşyrmaga taýýar ýaşlary terbiýelemek wezipesini goýýar. Şoňa görä-de, mugallymyň şahsyýetine ýokary talaplar bildirilýär. Bu barada Gahryman Arkadagymyz «Bilim — bagtyýarlyk, ruhubelentlik, rowaçlyk» atly kitabynda şeýle ýazýar: «Başymyzyň täjine deňeýän eziz Watanymyzyň berkararlygyny, mähriban halkymyzyň bagtyýarlygyny üpjün etmekde, ýurdumyzda gazanylýan ajaýyp üstünlikleri ýaş nesillerimiziň aňyna ýetirmekde, gujur-gaýratly, ylymly, bilimli we dörediji ýaşlarymyzy belent maksatlara ruhlandyrmakda mugallym diýen belent ada mynasyp bolan watandaşlarymyzyň hyzmaty örän uludyr».

Milli Liderimiziň belleýşi ýaly, mugallym ösüp gelýän ýaş nesli okatmak we terbiýelemek işinde esasy şahsyýet bolup durýar. Halka hyzmat edip, jemgyýetde hormat-sylaga mynasyp bolup, ömrüni mugallymçylyk kärine bagyşlan, ilhalar ynsan, watançy esger, ussat mugallym Berdimuhamet Annaýew ýaş nesiller üçin görelde mekdebidir. Berdimuhamet Annaýewiň ömri we döredijiligi barada Gahryman Arkadagymyz «Älem içre at gezer» romanynda çeper beýan edýär.

Mugallym özüniň oňat gylyk-häsiýetleri bilen okuwçylara görelde bolmalydyr. Onuň jemgyýete, zähmete we beýleki adamlara bolan gatnaşyklary okuwçylaryň özara gatnaşyklarynyň ulgamynda olaryň häsiýetleriniň, pikirleriniň we duýgularynyň hillerini kemala getirýär we ösdürýär. Sebäbi mugallym öz terbiýeleýänlerine diňe bir bilim bermeýär. Ol özüni alyp barşy, durmuş keşbi, bütin ruhy gurluşy bilen okuwçylara täsir edýär. Mugallymyň şahsyýetine mahsus sypatlar barada romanda şeýle ýazylýar: «Berdimuhamet Annaýew çagalara diňe sowatly okamagy we ýazmagy öwretmän, bilim bermän, eýsem, olaryň kalbyna jemgyýetde özüňi mynasyp alyp barmagyň endiklerinem guýýardy. Ol çagalarda diňe bir uly adamlara däl, eýsem, öz deň-duşlaryna-da hormat bilen we aýawly garamagy terbiýeleýärdi». Mugallymyň şahsyýetine gelişýän pedagogikanyň talaplary Berdimuhamet mugallymyň mysalynda çeper beýan edilýär.

Mugallymyň sözi terbiýe meselesinde inçeden näzik gural ýalydyr. Şol gural hem ony peýdalanjak adamdan pähimliligi talap edýär. Her bir mugallymyň mylakatlylygy, mylaýymlygy, köplenç halatlarda, dilden ýerlikli peýdalanyp bilşinde hem ýüze çykýar. Munuň üçin, ilki bilen, dilden ýerlikli peýdalanmagy başarmaly. Bu babatda Gahryman Arkadagymyz romanynda şeýle belleýär: «Berdimuhamet hiç wagt öz deň-duşlaryna ýa-da okadan çagalaryna el göteren adam däldi. Onuň täsir ediş ýaragy hoş sözlüligidi, ak göwünliligidi». Bu maglumatlardan görnüşi ýaly, Berdimuhamet mugallymyň okuwçylara bilim bermek bilen birlikde ähli adamlara ynsanperwerligiň kämil nusgasyny görkezendigi romanda çeper suratlandyrylýar.

Mugallymyň işiniň ilerlemegine, talabalaýyk okuw-terbiýeçilik işlerine ýardam edýän zatlaryň biri onuň okuwçylarynyň her biriniň şahsy aýratynlyklaryny gowy bilmegidir. Ösüp gelýän ýaş nesliň dürli-dürli aýratynlyklara eýediklerini göz öňünde tutup iş alyp barmak hakyndaky pursatlar romanda näçe diýseň gabat gelýär: «Okuwçynyň bilim derejesine, ukybyna, arzuw-islegine okadýan mugallymyndan, direktoryndan belet adam ýok». Mugallym sapagyň dowamynda okuwçylaryň pikirlerini diňleýär. Okuwçylaryň özüni alyp barşyny, durmuş ýagdaýyny, ruhy dünýäsini, duýgularyny syn etmek arkaly içgin öwrenýär.

Mugallymyň şahsyýetini bezeýän sypatlaryň biri-de zähmetsöýerlik hasaplanýar. Zähmetsöýerligiň beýik nusgasy ussat mugallym Berdimuhamet Annaýewde jemlenendir. Işde janypkeşlik, kynçylyklary ýeňip geçmek, ruhubelentlik häsiýetleri ganynda bolan Berdimuhamet Annaýew 23 ýyllap oba mugallymy bolup işläpdir, uruşda Watan goragynda bolupdyr. Ol şol döwrüň içinde, gör, näçe okuwçyny okadyp-terbiýeläp, olary aňly-düşünjeli, paýhasly ugra atarypdyr. Berdimuhamet mugallym jemgyýetde zähmetsöýerligiň belent nusgasyny görkezmek bilen çäklenmän, okuwçylaryň zähmet endiklerini ösdürmegi hem ünsde saklapdyr.

Berdimuhamet mugallym şeýle maslahat berýär: «Eger-de mugallym bu okuwçy meniň kemçiligimi ýüze çykarjak bolup, meniň bilen jedele girýändir diýip düşünse we şol düşünjesine görä hereket etse, onda onuň asla geçirip bolmajak hata goýberdigidir. Eger-de ol ýaňky okuwçynyň gowşak ýerini tapyp ýa-da öý işini etmändir diýip, ony sapak wagty utandyrsa ýa-da ony burçda duruzsa, iň ýamanam şu bolar». Munuň sebäbi şeýle hereketiň okuwçylary özüňden daşlaşdyrjak, okuw prosesinden sowaşdyrmaga iterjek ýagdaýdygy bilen düşündirilýär. Mugallymyň ýokary derejedäki hünär ussatlygy, halkyň jemgyýetçilik-syýasy durmuşyndaky täzeliklerden, täzeçil ylmy garaýyşlardan baş çykaryp bilmegi häzirki zaman şahsyýetinden edilýän esasy talaplaryň biridir.

Görşümiz ýaly, Berdimuhamet Annaýew Türkmenistanda ilkinji magaryf işgärleriniň biri bolmak bilen, sapak okatmagyň usullaryny kämilleşdirip, türkmen ylmyna saldamly goşant goşan pedagoglardandyr. Berdimuhamet Annaýewiň okuw sapaklaryny okatmakda döreden usuly tejribesi ýaş mugallymlar üçin Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe çagalary kämil şahsyýet edip kemala getirmekde görelde mekdebidir.

Döwran DÖWLETGELDIÝEW,

Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň mugallymy.

«Türkmenistan».

14.11.2024ý. №292

Şeýle hem okaň: Turkmenmetbugat